ΣΤΑΥΡΙΑΝΑΚΟΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η ψυχική υγεία είναι μια κατάσταση ευεξίας κατά την οποία το άτομο έχει επίγνωση των δυνατοτήτων του, καταφέρνει να ανταπεξέρχεται στις συνήθεις στρεσογόνες καταστάσεις της καθημερινότητας, μπορεί να εργάζεται παραγωγικά και εποικοδομητικά και είναι ικανό να συμμετέχει και να συνεισφέρει στο κοινωνικό σύνολο.

Οι ψυχικές διαταραχές είναι ασθένειες με βιολογική, ψυχολογική και κοινωνική αιτιοπαθογένεια. Τα συστήματα που κατά κύριο λόγο συμμετέχουν στην εκδήλωση των ψυχικών διαταραχών είναι το νευρικό (εγκέφαλος), το ενδοκρινικό (ορμόνες) και το ανοσοποιητικό (άμυνα του οργανισμού).

Παράγοντες που σε βιολογικό επίπεδο δύναται να συντελούν στην εμφάνιση μιας ψυχικής διαταραχής είναι οι πιθανές επιπλοκές κατά την κύηση ή τον τοκετό, το γενετικό προφίλ, σωματικές καταστάσεις, θεραπευτικές παρεμβάσεις, η χρήση ουσιών και ο τρόπος ζωής.

Στους ψυχολογικούς παράγοντες ανήκουν η προσωπικότητα (πχ. βαθμός ευσυνειδησίας, συναισθηματικής σταθερότητας, ταπεινότητας, νοητικής ευελιξίας, εξωστρέφειας, θετικής συναισθηματικότητας, βούλησης, ρεαλισμού, αυτοπεποίθησης), τα κίνητρα και οι εμπειρίες ζωής (είτε ως στρεσογόνες καταστάσεις, είτε ως πρότυπα μάθησης).

Οι κοινωνικοί παράγοντες περιλαμβάνουν την ανατροφή, την οικογένεια, τις συνθήκες διαβίωσης, την οικονομική κατάσταση, την παιδεία, την εργασία, την κοινωνική θέση, τους κοινωνικούς ρόλους, το πολιτισμικό πλαίσιο, τις δραστηριότητες, το κοινωνικό υποστηρικτικό δίκτυο και τα νομικά ζητήματα.

Η διάγνωση των ψυχικών διαταραχών πραγματοποιείται βάσει σύγχρονων, επίσημων, επιστημονικά τεκμηριωμένων κριτηρίων, όπως αυτά προκύπτουν από ερευνητικά και κλινικά δεδομένα.

Η διαγνωστική διαδικασία στηρίζεται στο βιοψυχοκοινωνικό πρότυπο και περιλαμβάνει τη λήψη του ιατρικού ιστορικού, την εξέταση των ψυχικών λειτουργιών, την αντικειμενική εξέταση, τον παρακλινικό έλεγχο και τη χορήγηση ψυχομετρικών δοκιμασιών (όπου κρίνεται απαραίτητο).

Στις περισσότερες περιπτώσεις οι ψυχικές διαταραχές αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά με φαρμακοθεραπεία, ψυχοθεραπεία ή συνδυαστική θεραπεία.

Η επιλογή της θεραπείας πραγματοποιείται με τη συνεργασία ιατρού και ασθενή και εξαρτάται από τη διάγνωση, τη φυσική κατάσταση του πάσχοντος ατόμου, τις ανάγκες και τις επιθυμίες του.

Η ανταπόκριση στη θεραπεία καθορίζεται από την αιτιοπαθογένεια της διαταραχής, τη βαρύτητα και τη διάρκεια των συμπτωμάτων, την εγκυρότητα της διάγνωσης, την καταλληλότητα της επιλεγείσας αντιμετώπισης, το επίπεδο της ψυχιατρικής παρακολούθησης, τη συνεργασιμότητα του ασθενή και το υποστηρικτικό κοινωνικό του πλαίσιο.

Στόχος της θεραπείας είναι η ύφεση των συμπτωμάτων, η μείωση της δυσφορίας, η αύξηση της λειτουργικότητας και η βελτίωση της ποιότητας ζωής.

Συχνά τα ψυχιατρικά φάρμακα συνοδεύονται από αντιλήψεις  όπως “σε κάνουν ζόμπι”, “σε κάνουν φυτό”, “προκαλούν εθισμό”, “σου αλλάζουν την προσωπικότητα”.

Στην πραγματικότητα τα γνωστικά ελλείμματα, που κάποιες φορές παρατηρούνται, οφείλονται στην εγκεφαλική δυσλειτουργία που προκαλεί η νόσος και όχι σε φαρμακευτικές παρενέργειες. Η καταστολή αποτελεί συνήθως προϊόν πολύπλοκων φαρμακευτικών σχημάτων ή ιδιαίτερα υψηλών δοσολογιών. Φαινόμενα εξάρτησης εμφανίζονται επί της ουσίας μόνο μετά από παρατεταμένη χρήση αγχολυτικών και υπναγωγών φαρμάκων που δίνονται μόνο με ειδική συνταγή. Τέλος δεν υπάρχει φαρμακευτική ουσία που να τροποποιεί την προσωπικότητα. Αλλαγές στον τρόπο σκέψης, στη συναισθηματική έκφραση ή στη συμπεριφορά οφείλονται συνήθως στην ψυχοπαθολογία που προκαλεί η διαταραχή.

Ανεπιθύμητες ενέργειες έχουν όλα τα φάρμακα. Η εκδήλωση ανεπιθύμητων ενεργειών εξαρτάται α) από ιδιοσυγκρασιακούς παράγοντες, β) από τη σωματική υγεία και γ) από τον τρόπο λήψης των φαρμακευτικών ουσιών. Εφόσον οι φαρμακευτικές ουσίες χορηγούνται με βάση τις επίσημες ενδείξεις τους και στα προτεινόμενα δοσολογικά σχήματα, οι ανεπιθύμητες ενέργειες είναι συνήθως ελάχιστες και άνευ κλινικής σημασίας. Σημαντικό είναι επίσης να αποφεύγεται η πολυφαρμακία.

Η ποιότητα ζωής των ατόμων που πάσχουν από ψυχική διαταραχή εξαρτάται από μια σειρά παραγόντων όπως είναι α) η φύση, η βαρύτητα και η διάρκεια της διαταραχής, β) η εγκυρότητα της διάγνωσης, γ) η καταλληλότητα της θεραπευτικής παρέμβασης, δ) το επίπεδο της ιατρικής παρακολούθησης, ε) ο βαθμός συνεργασιμότητας ιατρού-ασθενή όσον αφορά τη θεραπεία και την ιατρική παρακολούθηση,  στ) το υποστηρικτικό κοινωνικό δίκτυο, ζ) το βιοτικό επίπεδο, η)  το επίπεδο λειτουργικότητας του ασθενή κατά την έναρξη της ψυχικής διαταραχής.

Συνεπώς η ποιότητα ζωής ενός ανθρώπου που πάσχει από κάποια ψυχική διαταραχή εξαρτάται κατά κύριο λόγο από τις επιλογές του και το πολιτισμικό πλαίσιο. Η όσο το δυνατόν πιο έγκαιρη αναζήτηση ιατρικής φροντίδας, η σωστή ιατρική παρακολούθηση και η τήρηση των ιατρικών οδηγιών αποτελούν καθοριστικά εφόδια για την επιτυχή αντιμετώπιση της νόσου. Οι συνθήκες διαβίωσης και ο βαθμός υποστήριξης από το περιβάλλον (κοντινά πρόσωπα, κοινωνικό σύνολο, πολιτεία) συντελούν σε σημαντικό ποσοστό στην επίτευξη μιας φυσιολογικής λειτουργικότητας σε όλους τους τομείς της καθημερινής ζωής (αυτοφροντίδα, αυτοδιαχείριση, εκπαίδευση, εργασία, διαπροσωπικές σχέσεις, κοινωνική ζωή, ψυχαγωγία).